Na ile skuteczne są regulacje karne dotyczące prania brudnych pieniędzy?

Przestępstwo prania brudnych pieniędzy zostało po raz pierwszy wyodrębnione w polskim prawie karnym ustawą z 12 października 1994 r., kończąc okres, w którym tego rodzaju działania próbowano bezskutecznie kwalifikować jako paserstwo. Wprowadzony przepis odpowiadał na potrzebę objęcia penalizacją czynów polegających na ukrywaniu lub legalizacji mienia pochodzącego z przestępstw, szczególnie w kontekście działalności zorganizowanych grup przestępczych.

Jak wskazują eksperci z kancelarii Adwokat Gliwice - KANCELARIA ADWOKACKA ADWOKAT MATEUSZ SITNIK I WSPÓŁPRACOWNICY, z czasem regulacja uległa rozszerzeniu, zarówno co do form działania sprawcy, jak i przedmiotów objętych przestępstwem, czego efektem jest obecne brzmienie art. 299 kodeksu karnego.

Ewolucja przepisów – od paserstwa do samodzielnego przestępstwa

Przed 1994 rokiem polskie prawo karne nie znało przestępstwa określanego jako pranie brudnych pieniędzy jako wyodrębnionej kategorii czynu zabronionego. Czynności polegające na legalizacji majątku pochodzącego z nielegalnych źródeł próbowano kwalifikować jako paserstwo, co jednak okazało się nieadekwatne. Konstrukcja ta obejmowała jedynie rzeczy ruchome pochodzące bezpośrednio z przestępstwa, a nie uwzględniała mienia uzyskanego pośrednio lub w formie niematerialnej. Dopiero ustawa z 1994 roku wprowadziła przestępstwo prania pieniędzy jako odrębną kategorię, z jasno określonymi przesłankami odpowiedzialności karnej i szerszym zakresem przedmiotowym.

Pierwotna wersja przepisów była jednak ograniczona – dotyczyła tylko mienia uzyskanego z konkretnych, enumeratywnie wskazanych przestępstw oraz w kontekście działania zorganizowanej grupy przestępczej. Ponadto przedmiot czynności wykonawczej ograniczano do środków płatniczych, papierów wartościowych i wartości dewizowych. Konstrukcja ta umożliwiała w miarę precyzyjne oddzielenie czynu bazowego od samego aktu prania, ale jednocześnie nie uwzględniała dynamicznie rozwijających się metod legalizacji nielegalnego majątku.

Zakres czynności wykonawczych i katalog przedmiotów objętych penalizacją

Aktualne brzmienie art. 299 § 1 kodeksu karnego poszerza katalog karalnych działań. Obecnie penalizowane są m.in.: przyjmowanie, posiadanie, używanie, ukrywanie, dokonywanie transferów lub konwersji, wywożenie lub przekazywanie mienia za granicę, a także jakiekolwiek inne czynności, które mogą utrudnić ustalenie przestępczego pochodzenia majątku.

Przedmiotem tych czynności mogą być środki płatnicze czy instrumenty finansowe, ale też prawa majątkowe oraz mienie ruchome i nieruchome – praktycznie każdy składnik majątkowy mający wartość ekonomiczną.

Taka szeroka konstrukcja ma na celu przeciwdziałanie różnorodnym mechanizmom wykorzystywanym do ukrywania nielegalnych dochodów. Ustawodawca objął przepisem działania, które mogą utrudnić organom ścigania wykrycie źródła pochodzenia mienia, jego zajęcie czy orzeczenie przepadku. Co istotne, dla realizacji przestępstwa nie jest konieczne uzyskanie bezpośredniej korzyści majątkowej – wystarczy podjęcie czynności ukierunkowanych na udaremnienie ustalenia przestępczego źródła.

Krąg sprawców i szczególne przypadki odpowiedzialności

Przestępstwo prania brudnych pieniędzy ma charakter powszechny, oznacza to, że może je popełnić każda osoba fizyczna. Sprawcą może być także osoba działająca w imieniu innego podmiotu – na przykład jako pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy czy członek zarządu. Dodatkowe uregulowania dotyczą przestępstwa z art. 299 § 2, które ma charakter indywidualny. Może je popełnić tylko osoba zatrudniona w instytucji finansowej, banku lub innym podmiocie zobowiązanym do rejestracji transakcji i danych ich uczestników.

W praktyce oznacza to, że odpowiedzialność karna może dotknąć także pracowników działających w strukturach instytucji, które nie dopełniają obowiązków ustawowych, ułatwiając tym samym legalizację nielegalnych środków. Orzecznictwo sądowe podkreśla, że samo zaniechanie przez osobę zobowiązaną do przeciwdziałania praniu pieniędzy, w sytuacji, gdy miała ona realną możliwość działania, może być podstawą przypisania pomocnictwa do czynu zabronionego.

Strona podmiotowa – zamiar sprawcy i pojęcie uzasadnionego przypuszczenia

Czyn prania brudnych pieniędzy, niezależnie od jego postaci, może być popełniony wyłącznie umyślnie – zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym.

W praktyce oznacza to, że sprawca musi wiedzieć o nielegalnym pochodzeniu wartości majątkowych lub co najmniej godzić się na taką możliwość. W przypadku przestępstwa opisanego w art. 299 § 2 ustawodawca dopuścił możliwość przypisania winy na podstawie tzw. uzasadnionego przypuszczenia. Nie jest konieczne, aby sprawca znał dokładne źródło mienia – wystarczy, że istniały wyraźne okoliczności, które powinny były wzbudzić jego podejrzenia co do legalności pochodzenia środków.

Takie sformułowanie wymaga od osób działających w strukturach instytucji finansowych czy kredytowych zwiększonej ostrożności oraz obowiązku aktywnego przeciwdziałania nielegalnym transakcjom. W przypadku ich bierności może dojść do przypisania im odpowiedzialności karnej za zaniechanie, ale również za ułatwienie dokonania przestępstwa.

Zagrożenie karą oraz okoliczności kwalifikujące

Art. 299 kodeksu karnego przewiduje dla sprawcy podstawowej postaci przestępstwa karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. W przypadku gdy czyn został popełniony w porozumieniu z innymi osobami lub sprawca osiągnął znaczną korzyść majątkową, kara wzrasta i wynosi od 1 roku do 10 lat pozbawienia wolności. Odpowiedzialność karna może zostać przypisana bezpośrednim wykonawcom, lecz także podżegaczom i pomocnikom – nawet jeśli sami nie osiągnęli żadnej korzyści ani nie działali na własną rzecz.

W przypadku osób pełniących funkcje związane z rejestracją lub kontrolą transakcji, sądy coraz częściej podkreślają konieczność wskazania w opisie czynu konkretnych działań lub zaniechań, które przyczyniły się do skutecznej legalizacji nielegalnego mienia. Takie podejście pozwala na bardziej precyzyjne oddzielenie odpowiedzialności za sam czyn bazowy od odpowiedzialności za działania o charakterze pomocniczym lub ułatwiającym.

Rozwój przepisów dotyczących prania pieniędzy świadczy o potrzebie skutecznego reagowania na działania destabilizujące legalny obrót gospodarczy. Ustawodawca rozszerzył zakres odpowiedzialności karnej, obejmując nią bezpośrednich sprawców, ale również osoby działające w imieniu instytucji finansowych, które przez zaniechanie mogą ułatwiać ukrywanie nielegalnych środków. Skuteczna walka z tym przestępstwem wymaga karania, ale także aktywnej prewencji i nadzoru po stronie podmiotów zobowiązanych do monitorowania transakcji.

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lub potrzeby konsultacji dotyczącej przepisów związanych z praniem brudnych pieniędzy, warto skontaktować się z prawnikami specjalizującymi się w prawie karnym gospodarczym, którzy profesjonalnie pomogą zidentyfikować ryzyka i dostosować procedury w Państwa firmie.

Adwokat Gliwice - KANCELARIA ADWOKACKA ADWOKAT MATEUSZ SITNIK I WSPÓŁPRACOWNICY

Adres: Zabrska 39 D, 44-100 Gliwice

Telefon: +48 32 706 15 55

E-mail: [email protected]