UM Bytom: Poznaj dawne szyby kopalniane KWK Rozbark” 30/12/2023

Wieże szybowe są jednym z najbardziej charakterystycznych elementów górnośląskiego krajobrazu. W czasach, gdy w Bytomiu oprócz kopalni węgla kamiennego działały również kopalnie rud cynku i ołowiu, stalowe konstrukcje z obracającymi się na szczycie kołami linowymi można było zobaczyć prawie w każdej dzielnicy. W dawnej KWK Rozbark”, w której zakończono wydobycie węgla 31 lipca 2004 roku poza dwoma głównymi szybami Prittwitz” oraz Mauve”, kopalnia posiadała jeszcze kilka innych szybów w rejonie eksploatacji górniczej kopalni: szyb Römhild - Schacht”, czyli późniejszy szyb Lompy” przy ul. Siemianowickiej, szyb Barbara I” i Barbara II” przy ul. Kędzierzyńskiej oraz Wetter” przy ul. Juliana Tuwima na terenie kompleksu GKS Rozbark”.

Bończyk i Stalmach

Najbardziej znane szyby dawnej kopalni Rozbark” to oczywiście szyb Prittwitz” - po 1945 roku Stalmach” oraz Mauve” - po 1945 roku Bończyk”. Ich drążenie rozpoczęło się w 1864 roku, dzięki czemu już w 1868 roku ruszyło wydobycie węgla kamiennego w kopalni, której na część pierwszego pruskiego ministra górnictwa nadano w 1883 roku nazwę Heinitzgrube”.

Obydwa szyby wydobywcze były stale pogłębiane i rozbudowywane o kolejne obiekty niezbędne do wydobycia czarnego złota. W 1894 roku powstała wieża wyciągowa szybu Prittwitz”, którą zmodernizowano w 1930 roku oraz w latach pięćdziesiątych XX wieku, zaś w 1907 roku powstała maszynownia szybu Mauve”. Jej wnętrza zostały przebudowane w 1981 roku na warsztaty szkolne, zaś rok później powstała nowa maszynownia szybu. Charakterystyczne obiekty kopalni znajdujące się samym jej centrum przetrwały do 2006 roku, kiedy rozpoczęła się ich likwidacja.

Nazwa przystanku ostatnią pamiątką po szybie

Trzecim charakterystycznym szybem KWK Rozbark” był szyb Römhild - Schacht”, czyli późniejszy szyb Lompy” przy ul. Siemianowickiej, który wybudowano w latach 1909 - 1913. Szyb przetrwał do 2002 roku, pełniąc przez prawie sto lat funkcję szybu zjazdowego, wentylacyjnego, podsadzkowego i materiałowego. Ciekawostką związaną z szybem Römhild - Schacht” jest zachowana w Archiwum Miejskim w Bytomiu mapa z 1936 roku Anlage Römhild - Schacht”, na której oznaczono wszystkie istniejące wówczas urządzenia przy szybie, jak m.in.: Wasserturm” - wieża ciśnień, Schmiede und Zimmerwerkstatt” - kuźnia i warsztat ciesielski, Badehaus” - łaźnia, Fördermaschine Gebäude” - budynek maszyny wyciągowej, Kesselhaus” - kotłownia, Kühlturm” - wieża chłodnicza, Pulvermagazin” - magazyn prochu i Ventilator” - wentylator.

O szybie pisał również wydawany dla pracowników kopalni miesięcznik Nasze Sprawy”, gdzie w numerze z 4 grudnia 1963 roku pod doniosłym tytułem Moc 800kW - Nośność 5 ton, Szybkość - 10 m/sek. Oto zalety nowego urządzenia wyciągowego szybu Lompa w naszej kopalni” możemy przeczytać:

Na szybie Lompa” w naszej kopalni w dniach od 31 października do 3 listopada bieżącego roku (1963 roku), zarząd kopalni Rozbark” podjął się poważnego zadania, polegającego na przejściu ze starej nieekonomicznej maszyny wyciągowej parowej na nową elektryczną maszynę produkcji huty Zgoda”.

…Obecnie szyb Lompa” dysponuje nowym urządzeniem wyciągowym o przeszło dwukrotnie zwiększonych parametrach technicznych: moc 800 kW, nośność 5t, szykość jazdy ludzi i wydobycie 10 m/sek., co znacznie przyczyni się do poprawienia przelotności szybu Lompa”.

Dzisiaj jedyną pamiątką po zlikwidowanym szybie Lompy” i obiektach wokół dawnego szybu jest wciąż istniejący przy ul. Siemianowickiej przystanek autobusowy Droga do szybu Lompy”.

Trzy ostatnie szyby należące do nieczynnej kopalni Rozbark” znajdowały się przy ul. Kędzierzyńskiej - szyb Barbara I” i Barbara II” oraz Wetter” przy ul. Juliana Tuwima na terenie kompleksu GKS Robark”. Szyby Barbara I” i Barbara II” znajdowały się obok siebie i pełniły rolę szybów: zjazdowego, wentylacyjnego materiałowego i podsadzkowego - Barbara I” oraz wentylacyjnego - Barbara II”. Podobnie jak w przypadku szybu Lompy” w Archiwum Urzędu Miejskiego zachowała się dokumentacja szybu Barbara”, jednak bez oznaczenia numeracji szybów. Wśród ocalałych dokumentów jest mapa z 29 maja 1936 roku, na której naniesione zostały budynki znajdujące się wokół szybu m.in.: biura, kotłownia, stolarnia, magazyn, chłodnia i kuźnia. Niestety żaden z tych obiektów, podobnie jak wieże szybów, nie zachowały się do dziś.

Ostatnim szybem należącym do KWK Rozbark” był szyb wentylacyjny Wetter”, który zlikwidowany został jeszcze przez końcem II wojny światowej. Na górniczych mapach szyb działał w rejonie dzisiejszego kompleksu GKS Rozbark”, gdzie znajdowały się pokopalniane hałdy.

Wszystkie pokopalniane wieże szybów nieczynnej od prawie dwudziestu lat KWK Rozbark” nie zachowały się do dziś. Więcej szczęścia miały budynki cechowni, maszynowni szybu Bończyk”, dawnej kotłowni, rozdzielni, a także mur oporowy, które zostały przystosowane na potrzeby Teatru Tańca oraz Centrum Sportów Wspinaczkowych i Siłowych, dzięki czemu nadal służą mieszkańcom.

Urząd Miejski w Bytomiu, bytom.pl/aktualnosci/index/Poznaj-dawne-szyby-kopalniane-KWK-Rozbark/idn:40938